Η Μητέρα του Σωτήρος έλαβε το προσωνύμιο της Παναγίας, τον 3ο αιώνα, προκειμένου να εκφραστεί το ότι είναι θεολογικά η αγιωτέρα όλων των αγίων.
Ο γλωσσοπλάστης λαός μας, δεν θα μπορούσε όμως να αρκεστεί σε ένα ή δυο ονόματα για Αυτήν. Όπως έδινε ονόματα ανάλογα με τον τόπο ή την ιδιότητα στους παλιούς θεούς, ονόματα που διατήρησε και για την Χριστιανική θρησκεία, όπως το Σωτήρ, προσωνύμιο του Διός, για τον Χριστό, όπως ονόμασε την Ήρα Ανθεία, Μειλιχία και Καλλιστέφανο, αλλά και Κιθαιρωνία, Ολυμπία, και βεβαίως Παρθένο, έτσι και την Μητέρα του Θεού, την έκανε δική του μάνα, και την αποκαλεί με αγάπη, με διαφορετικά ονόματα κατά τόπους. Ενδεικτικά μόνον αναφέρουμε:
Ανάλογα με την απεικόνισή της, είναι Βρεφοκρατούσα, Γλυκοφιλούσα, Γαλακτοτροφούσα, Δεξιοκρατούσα ή Δεξιά, Τριχερούσα και Μεγαλομάτα.
Ανάλογα με την έμπνευση του αγιογράφου, την βασισμένη σε θρησκευτικούς στίχους, κυρίως από τον Ακάθιστο Υμνο, είναι η Πλατυτέρα των Ουρανών, η Οδηγήτρια, το Άξιον Εστίν, Αμόλυντος, Υψηλοτέρα, Καθέδρα, Κλίμαξ, Σκέπη, Παράκλησις, Επίσκεψις, Καταφυγή, Κεχαριτωμένη, Ρόδον το Αμάραντον.
Ανάλογα με την ιστορία της εικόνας Της, είναι Εσφαγμένη, Πυροβοληθείσα, Πορταΐτισσα, Χιλιαρμενίτισσα κι Αγγελόκτιστη.
Από τον τόπο της λατρείας Της, είναι Αθηνιώτισσα, Πυργιανή, Σπηλιανή, Μεγαλοσπηλαιώτισσα, Θαλασσινή, Ολυμπιώτισσα, Σουμελιώτισσα, Καταπολιανή, Μαλεβήκαι Τροοδίτισσα.
Ανάλογα με τον ναό Της, είναι Θολοσκέπαστη, Μολυβδοσκέπαστη, Πελεκητή, Κρεμαστή, ή Μαρμαριώτισσα.
Ανάλογα με τις ιδιότητες που της αποδίδονται, είναι Γοργοϋπήκοος, Ελεούσα, Γιάτρισσα, Θεραπεία, Υγεία, Ψυχοσώστρα, Παραμυθία, Παρηγορήτρα, Παυσολύπη, Φανερωμένη και Ελευθερώτρια.
Είναι ακόμη «χρυσή»: Χρυσοκελλαριά, Χρυσοσπηλιώτισσα, Χρυσοπηγή, Χρυσογαλούσα, Χρυσοποδαρίτισσα, Χρυσοχέρα.
Είναι κι Αερινή, Αναφωνήτρα, Επίσκεψις, Παντάνασσα, Τρανή…
Όπου κι αν βρεθούμε, ας εορτάσουμε την Λαμπρή του Καλοκαιριού, που είναι αφιερωμένη στην Παναγία Θεοτόκο.
Ανελήφθης εν δόξη, Χριστέ ο Θεός ημών, χαροποιήσας τους μαθητάς,
τη επαγγελία του Αγίου Πνεύματος. βεβαιωθέντων αυτών δια της ευλογίας,
ότι συ ει ο Υιός του Θεού, ο λυτρωτής του κόσμου.
Δεσποτική εορτή, η γιορτή της Αναλήψεως, γιορτή του Δεσπότη Χριστού. Σαράντα ημέρες πέρασαν από την Ανάσταση. Την Πέμπτη της Αναλήψεως ψάλλεται για τελευταία φορά για τούτο το έτος το «Χριστός Ανέστη». Ο κύκλος της «εορτής των εορτών», κλείνει, κι ευλογημένοι και κεκαθαρμένοι από το Φως της Λαμπρής και το Ύδωρ της Αναλήψεως, είμαστε έτοιμοι να ριχθούμε με νέα ζέση στα έργα και τις χαρές του καλοκαιριού.
Της Αναλήψεως συντελείται η ανάβαση του Χριστού στους ουρανούς και, σύμφωνα με την εκκλησιαστική παράδοση, σηματοδοτείται η ολοκλήρωση της αποστολής Του επί της Γης. Εορτάζεται πάντοτε ημέρα Πέμπτη, και φέτος «πέφτει» στις 17 Μαΐου 2018.
Σύμφωνα με τους Ευαγγελιστές (πλην του Ματθαίου ο οποίος δεν την αναφέρει) η Ανάληψη πραγματοποιήθηκε στο Όρος των Ελαιών στα Ιεροσόλυμα. Θεωρείται θεμελιώδες στοιχείο της Ορθοδόξου Πίστεως, γι΄αυτό και στο «Πιστεύω» αναφέρεται χαρακτηριστικά: «και ανελθόντα εις τους ουρανούς και καθεζόμενον εκ δεξιών του Πατρός και πάλιν ερχόμενον μετά δόξης…». Τόσο στις Πράξεις των Αποστόλων, όσο και στο Σύμβολο της Πίστεως διακηρύσσεται η σχέση της Αναλήψεως με την Δευτέρα Παρουσία.
Κατά τους πρώτους μετά Χριστόν αιώνες, η Ανάληψη του Χριστού συνεορταζόταν με την Πεντηκοστή, δηλαδή την κάθοδο του Αγίου Πνεύματος που συντροφεύει στο εξής τους Πιστούς. Από τον 4ο αιώνα άρχισε η προοδευτική διάκριση και ο αυτοτελής εορτασμός της Πεντηκοστής.
Η εορτή της Αναλήψεως στην Παράδοσή μας
Η γιορτή της Αναλήψεως συναντάται με διάφορα κατά τόπους ονόματα: Αναληψού στην Σαντορίνη, τα Σαράντα της Πασκαλιάς στην Κομοτηνή, Γαλατοπέφτη στην Μύκονο, στην Σίφνο, στην Σκύρο και σε άλλα νησιά του Αιγαίου, γιατί την ημέρα αυτή οι τσοπάνηδες μοιράζουν γάλα δωρεάν στα χωριά τους «για το καλό του κοπαδιού».
Την παραμονή της εορτής, όποιος έχει καθαρή καρδιά και πίστη, βλέπει τα ουράνια να ανοίγουν για να περάσει ο Χριστός, κι ένα φως να ανεβαίνει στον ουρανό μέσα στην νύχτα.
Σκωπτικά ο λαός μας χρησιμοποιεί την λέξη και σε πιο πεζές εκφάνσεις της καθημερινότητας. Για την κλοπή ενός αντικειμένου ή ζώου και την εξαφάνιση ενός ανθρώπου, λέμε συχνά πως «έγινε της Αναλήψεως».
Δέκα μέρες μετά, το Σάββατο πριν από την Κυριακή της Πεντηκοστής, είναι το Ψυχοσάββατο των Ρουσαλιών. Οι ψυχές που γύριζαν ελεύθερες ανάμεσα στους ζωντανούς, αναστημένες κι αυτές μαζί με τον Θεάνθρωπο, γυρίζουν στον Κάτω Κόσμο. Και δικαιολογημένα παραπονιούνται πικρά: «Όλα να παν και νάρθουνε, των Ρουσαλιών το Σάββατο, να πάει, να μην γυρίσει».Οι ζώντες, τις παρηγορούν και τις βοηθούν να επιστρέψουν. Πηγαίνουν στα μνήματα, ανάβουν κεριά, φτιάχνουν κόλλυβα, και πηγαίνουν πίτες στα σπίτια αυτών που έχασαν πρόσφατα ανθρώπους, για να συχωρεθούν και να αναπαυθούν οι ψυχές.
Οι «καθαρμοί» από την Αρχαιότητα έως σήμερα
Πολλές περιπτώσεις καθαρμών αναφέρονται κατά την αρχαιότητα. Είναι είτε συλλογικοί, όπως ο καθαρμός των Θηβών από το μίασμα του Οιδίποδος, και των Αθηνών μετά το Κυλώνειο Άγος, είτε ατομικοί όπως του Θησέως ο οποίος αφού σκότωσε τους κακοποιούς που λυμαίνονταν την οδό Αθηνών-Κορίνθου, όταν έφθασε στον ποταμό Κηφισσό, άνδρες από την γενιά των Φυταλιδών τον εξάγνισαν και εν συνεχεία προσέφερε θυσία στον Μειλίχιο Δία.
Ο επιφανέστερος βεβαίως ήταν ο συλλογικός καθαρμός των Ελλήνων όταν μετά την νίκη τους επί των Περσών στις Πλαταιές. Ο Απόλλωνας διέταξε να κτίσουν ναό του Ελευθερίου Διός και να μην γίνουν θυσίες πριν σβήσουν όλες οι φωτιές, γιατί μιάνθηκαν από τους βαρβάρους, και έως ότου έρθει καθαρή φωτιά από τους Δελφούς. Την φωτιά μετέφερε ο Ευχίδας από τις Πλαταιές. Έτρεξε προς τους Δελφούς, εξαγνίστηκε, φόρεσε στεφάνι, περιρραντίστηκε, πήρε από την ιερή φωτιά του Απόλλωνος και γύρισε στις Πλαταιές πριν βασιλέψει ο ήλιος, διανύοντας σε μια μέρα απόσταση χιλίων σταδίων. Αφού παρέδωσε το ιερό πυρ στους άρχοντες, έπεσε νεκρός.
Στην Ιλιάδα ο Έκτωρ δεν κάνει θυσία με άπλυτα χέρια, ο Αχιλλέας εξαγνίζει το κύπελλο με θειάφι και νερό, πριν να κάνει σπονδή, κι ο Οδυσσέας, μετά από την σφαγή των μνηστήρων εξαγνίζει το σπίτι με φωτιά και θειάφι.
Εξαγνισμό χρειάζονται οι θνητοί, στην ζωή και στον θάνατο. Οι λεχώνες για σαράντα μέρες μετά την γέννα και μέχρι να πάνε στην εκκλησία, αφού πλυθούν τα ρούχα τους και τα ρούχα όσων παρίστανται στον τοκετό, δεν βγαίνουν από το σπίτι. Αλλά και μετά την βάπτιση του νηπίου, το νερό της κολυμβήθρας πετάγεται σε ποταμό ή στο χωνευτήρι της εκκλησίας.
Οι γυναίκες όταν βρίσκονται σε έμμηνο ρήση, δεν κοινωνούν, δεν ζυμώνουν πρόσφορα, δεν ασπάζονται τις εικόνες.
Αλλά και μετά την κηδεία όσοι παρίστανται, όταν επιστρέφουν στο σπίτι, πρέπει απαραιτήτως να πλυθούν πριν εισέλθουν, για να καθαρθούν.
Εορτή καθαρτήριος
Τα παλαιότερα χρόνια αλλά και ως τις μέρες μας, πηγαίνουν για πρώτη φορά της Αναλήψεως στη θάλασσα, και κάνουν το πρώτο μπάνιο για να αναληφθούν τα κακά από πάνω τους.
Στην Ρόδο η γιορτή ονομάζεται του Συναλειψιού, αλείφουν δηλαδή το σώμα όπως με το βαμβάκι από το λάδι του καντηλιού.
Στην Πελοπόννησο παίρνουν νερό από τα «40 κύματα», γεμίζουν ένα μπουκάλι, και το φυλούν ως φάρμακο για πονοκεφάλους, πρηξίματα και δαγκώματα, αλλά και για το «κακό μάτι». «Όπως ανελήφτηκε ο Χριστός, έτσι να ανεληφτεί από το σπίτι μας κάθε κακό. N’ ανεληφτεί η κακογλωσσιά, η αρρώστια και το κακό μάτι»!
H γιορτή της Αναλήψεως είναι επομένως η πρώτη μέρα του καλοκαιριού. Πριν από της Αναλήψεως η θάλασσα μπορεί να κάνει κακό, όμως της Αναλήψεως, μετά τη λειτουργία, βουτούν, έστω και μόνο τα πόδια στο νερό. Εκεί, στα ρηχά όπου βρέχουν τα πόδια τους, ψάχνουν και «την πέτρα την μαλλιαρή», μια πέτρα με φυτρωμένα βρύα, που θα φέρει στο σπίτι την ευτυχία, την δύναμη της βλάστησης, την δύναμη της κεκαθαρμένης ανανέωσης.
Τα έθιμα του Λαού μας, είναι απόσταγμα της Πίστεως και της εμπειρίας χιλιάδων χρόνων, είναι η χρυσή κλωστή η οποία μας ενώνει με το αδιάσπαστο χοροστάσι των προγόνων μας.
Ενδυμασία Σπετσών-Ερμιονίδας, σε προθήκη του Πελοποννησιακού Λαογραφικού Ιδρύματος στο Ναύπλιο
Στις 11 Μαΐου 1771 γεννήθηκε μέσα στις φυλακές της Κωνσταντινουπόλεως, όταν η μητέρα της, Σκεύω, επισκέφθηκε τον σύζυγό της, Σταυριανό Πινότση, τον οποίο είχαν φυλακίσει οι Οθωμανοί για την συμμετοχή του στα Ορλωφικά (1769-1770), η Λασκαρίνα Πινότση, η καπετάννισσα του 1821, Μπουμπουλίνα.
Η Μπουμπουλίνα καταγόταν από την Ύδρα. Παντρεύτηκε δυο φορές, στην ηλικία των 17 με τον Σπετσιώτη Δημήτριο Γιάννουζα, και στην ηλικία των 30 ετών με τον Σπετσιώτη πλοιοκτήτη και πλοίαρχο Δημήτριο Μπούμπουλη, που σκοτώθηκαν και οι δυο από Αλγερινούς πειρατές, και απέκτησε έξι παιδιά: τρία από τον πρώτο της γάμο, τον Ιωάννη, τον Γεώργιο και την Μαρία, και τρία από τον δεύτερο γάμο της: την Σκεύω, την Ελένη και τον Νικόλαο Οι σύζυγοί της της άφησαν μια τεράστια περιουσία, την οποία ξόδεψε εξ ολοκλήρου για να αγοράσει καράβια και εξοπλισμό για την Ελληνική Επανάσταση. Πέθανε στις 22 Μαΐου 1825.
H γνωστή ελαιογραφία του Πέτερ φον Ες που απεικονίζει την ηρωίδα να επιτίθεται στα κάστρα του Ναυπλίου.
Προσωπικά είδη της ΜπουμπουλίναςH οικία, σήμερα μουσείο, της Μπουμπουλίνας. Σώζονται μεταξύ άλλων η πιστόλα της, το χρηματοκιβώτιο του πλοίου Αγαμέμνων, με τα τρία κλειδιά και τις οχτώ κλειδωνιές, το φιρμάνι του Σουλτάνου για την κατασκευή του πλοίου “Αγαμέμνων”, με το σχέδιό του στην πίσω πλευρά, καθώς και ξίφος, δώρο του Τσάρου Αλέξανδρου Α΄.
Το πρώτο cheesecakes που δημιουργήθηκε ποτέ, χρονολογείται περίπου το 2000 π.Χ. στο νησί της Σάμου. Βάση των αρχαιολογικών ευρημάτων, τα πρώτα cheesecake εντάσσονταν στα εθιμοτυπικά πλαίσια του γάμου, καθώς τα έφτιαχνε η νύφη για να κεράσει τους φίλους του γαμπρού! Άκου τώρα.. Αυτή η χειρονομία της νύφης άνοιξε το δρόμο για να γίνουν οι γαμήλιες τούρτες παράδοση που συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Επίσης, το περίφημο cheesecake, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, προσφερόταν ως δυναμωτικό στους αθλητές κατά τη διάρκεια των ολυμπιακών αγώνων το 776 π.Χ.
Η πρώτη καταγεγραμμένη συνταγή για cheesecake θεωρείται ότι έγινε μόλις το 230 μ.Χ. (δηλαδή ήδη οι αρχαίοι Έλληνες έτρωγαν cheesecake για 2000 χρόνια) από τον Αθήναιο, γαστρονόμο και συγγραφέα του περίφημου έργου Δειπνοσοφισταί. Μάλιστα, ο φυσικός Αίγιμος έγραψε το πλακουντοποιικόν σύγγραμα, δηλαδή ένα βιβλίο με θέμα την τέχνη της ετοιμασίας του cheesecake. Σε αντίθεση με την σημερινή του εκδοχή, η σύνθεσή του ήταν πάρα πολύ απλή: αλεύρι, σιτάρι, μέλι και τυρί. Η συνταγή αυτή υπαγόρευε την σύνθλιψη του τυριού μέχρι να γίνει λείο σαν πάστα. Μετά ανακατευόταν μέσα σε ένα τηγάνι με το μέλι και το αλεύρι σίτου, ψηνόταν σαν κέικ και σερβιριζόταν αφού κρυώσει. Όταν η Ελλάδα κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους, η συνταγή του cheesecake ήταν ένα από τα λάφυρα των κατακτητών. Οι Ρωμαίοι το ονόμασαν “libuma” και πρόσθεσαν στη βασική συνταγή αυγά, ενώ έψηναν το επιδόρπιο πάνω σε ένα καυτό τούβλο και το σέρβιραν ζεστό σε ειδικές περιστάσεις.
Με την εξάπλωση της Ρωμαικής αυτοκρατορίας, η συνταγή του cheesecake ταξίδεψε σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η Μεγάλη Βρετανία και η ανατολική Ευρώπη προσπάθησε να βάλει τη δική της πινελιά στο γνωστό επιδόρπιο, ενώ δεν άργησαν και οι υπόλοιπες χώρες να παρασκευάζουν το γλυκό χρησιμοποιώντας τα τοπικά προιόντα που εξάγονταν σε κάθε περιοχή. Ακολούθησαν κι άλλοι πειραματισμοί και γύρω στο 18ο αιώνα το cheesecake θυμίζει πια το αμερικάνικο που τρώμε σήμερα.
Η αρχαία αθηναϊκή συνταγή για το cheesecake είναι η εξής:
Υλικά
4 αυγά, χωρισμένα σε κρόκους και ασπράδια
1/2 φλιτζ. μέλι ή ζάχαρη
1 λεμόνι, το χυμό και το ξύσμα
1/2 φλιτζ. αλεύρι για όλες τις χρήσεις
250 γρ. ανθότυρο
1 φλιτζ. γιαούρτι
Για την κρούστα:
1 φλιτζ. ψίχουλα από τα παξιμάδια
1/4 φλιτζ. κοπανισμένα αμύγδαλα ή καρύδια
2 κ.σ. λάδι ή βούτυρο
Εκτέλεση
Σε ένα μεγάλο μπολ, χτυπήστε ασπράδια των αυγών μέχρι να σφίξουν (και μια πρέζα αλάτι). Σε ένα μπλέντερ, χτυπήστε τους κρόκους, το μέλι, το χυμό λεμονιού, φλούδα, το αλεύρι και το ανθότυρο για λίγα δευτερόλεπτα. Ανακατέψτε το μείγμα που θα προκύψει με τα ασπράδια αυγών, χρησιμοποιώντας σπάτουλα. Προσθέστε και το γιαούρτι. Σε ένα άλλο μπολ ανακατέψτε τα ψίχουλα παξιμαδιού και τους ξηρούς καρπούς μαζί. Λαδώστε το κάτω μέρος και τις πλευρές του ένα μεγάλο τηγανιού ή φόρμας για κέικ, περάστε με το μείγμα παξιμαδιού τις επιφάνειές του και ρίξτε το μείγμα τυριού. Ψήστε στους 180° C για 45 λεπτά. Αφήστε το γλυκό να ξεκουραστεί για 6 ώρες.
Προ της μεγάλης εορτής των Χριστουγέννων, ο Νοέμβριος αποτελεί μήνα προετοιμασίας. Οι αγροτικές και κτηνοτροφικές εργασίες πρέπει να ολοκληρωθούν, ώστε απερίσπαστοι να απολαύσουμε τον γιορτερό Δεκέμβριο. Το εορταστικό πνεύμα όμως είναι εμφανές ήδη από τον μήνα αυτό. Οι κυριότερες εορτές είναι:
1η Νοεμβρίου: Κοσμά και Δαμιανού, των Αγίων Αναργύρων
2 Νοεμβρίου: Των Αγίων Ακινδύνων (Ακίνδυνος, Πηγάσιος, Αφθόνιος, Ελπιδοφόρος και Ανεμπόδιστος), οι οποίοι μαρτύρησαν τον 4ο αιώνα. Στην Μυτιλήνη σφάζουν έναν ταύρο προς τιμήν τους .
3η Νοεμβρίου: Του Αγίου Γεωργίου του Σποριά ή Μεθυστή (γιατί τότε αρχίζει η σπορά και ανοίγουν τα βαρέλια με το νέο κρασί).
8 Νοεμβρίου: Σύναξη των Ταξιαρχών, επί κεφαλής των αγγελικών ταγμάτων, Μιχαήλ και Γαβριήλ. Υπάρχουν μυριάδες αγγέλων, οι οποίοι είναι προστάτες και φύλακες των ανθρώπων, αλλά τέσσερις αναφέρονται ονομαστικά, οι Μιχαήλ, Γαβριήλ, Ραφαήλ και Ουριήλ. Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ είναι ο Στρατηγός των Αγγελικών δυνάμεων, και αυτός που μεταφέρει τις ψυχές των νεκρών. Ο Αρχάγγελος Γαβριήλ αναγγέλλει την σύλληψη και παραστέκει την κυοφορία, και, ως γνωστόν είναι αυτός που ανήγγειλε στην Παναγία την έλευση του Θεανθρώπου. Ο αρχάγγελος Ραφαήλ είναι ένας εκ των επτά αγγέλων της Αποκαλύψεως, ο οποίος κρατώντας χρυσό θυμιατό προσφέρει στον θρόνο του Θεού τις προσευχές των πιστών. Ο αρχάγγελος Ουριήλ είναι αρχηγός αγγελικής παράταξης, λευκός σαν το χιόνι, ολοφώτεινος και σαγηνευτικός. Εποπτεύει με συμπόνοια την Φύση-και την φύση των ανθρώπων.
Σύμφωνα με τον πολιούχο των Αθηνών, Άγιο Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη, οι άγγελοι χωρίζονται σε τρεις τάξεις και εννέα τάγματα. Ιεραρχικά:
Σεραφείμ, Χερουβείμ, Θρόνοι
Κυριότητες, Εξουσίες, Δυνάμεις
Αρχές, Αρχάγγελοι, Άγγελοι
Επειδή οι άγγελοι πολεμούν και μάχονται τους κακούς δαίμονες, κατακτώντας τους αιθέρες, ο Αρχάγγελος Μιχαήλ είναι ο προστάτης της Ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας.
Οι Αρχάγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ είναι προστάτες Άγιοι της Μυτιλήνης, των Σερρών, του Αιτωλικού και του Κορυδαλλού Αττικής.
«Οι γριές νηστεύανε στη χάρη του Αρχαγγέλου Γαβριήλ για να τους πάρει εύκολα την ψυχή και να μην παιδεύονται, όταν ήταν να αποθάνουν». Το έθιμο λέει ότι την παραμονή της γιορτής δεν αφήνουν παπούτσια έξω από το σπίτι για να μην τα δει ο άγιος και θυμηθεί να «περάσει από το σπίτι τους».
9 Νοεμβρίου: Του Αγίου Νεκταρίου (1846-1920), προστάτη και αρωγού των άτεκνων και των παραλυτικών.
11 Νοεμβρίου: Άγιος Μηνάς. Το κρύο στέλνει τα πρώτα μηνύματά του, τα «μηνάει», στην γιορτή του Αγίου. Θεωρείται ακόμη ως ο «μηνυτής» της αδικίας και φανερωτής των χαμένων και κλοπιμαίων. Αγιογραφείται ως καβαλάρης που καταδιώκει το κακό και την αδικία. Οι βοσκοί επικαλούνται το όνομά του για να βρουν τα χαμένα ζώα τους. Την μέρα αυτή δεν ανοίγουν τα ψαλίδια, για να κρατήσει ο λύκος το στόμα του κλειστό και να μην φάει τα ζωντανά. Οι βοσκοί κάνουν ένα σπάγκο από μαλλί του προβάτου και τον δένουν τρεις φορές. Έτσι πιστεύουν πως δένουν το στόμα του λύκου. Την ίδια μέρα έραβαν και «τα κακά στόματα». Ο Άγιος Μηνάς είναι ο πολιούχος του Χάνδακα (Ηρακλείου Κρήτης).
14 Νοεμβρίου: Του Αγίου Φιλίππου, αρχίζει η νηστεία των Χριστουγέννων, το «Σαραντάμερο». Από τις 15 Νοεμβρίου έως τις 17 Δεκεμβρίου νηστεύουμε το κρέας, τα γαλακτοκομικά και τα αυγά, αλλά τρώμε ψάρι. Τετάρτη και Παρασκευή νηστεύουμε αυστηρά. Μετά τις 17 Δεκεμβρίου νηστεύουμε και το ψάρι. Ο Άγιος Φίλιππος, λέει η παράδοση, ήταν ένας φτωχός γεωργός που όλη μέρα δούλευε στο χωράφι του. Πριν τα Χριστούγεννα έσφαξε το μοναδικό του μοσχάρι και το μοίρασε στους χωριανούς του για να αποκρέψουν. Το πρωί που σηκώθηκε το βρήκε ξανά ζωντανό. Επειδή ήταν πολύ αγαθός και άκακος αγίασε.
21 Νοεμβρίου: Τα Εισόδια της Θεοτόκου, της Παναγίας της Μεσοσπορίτισσας ή Πολυσπορίτισσας, ανάλογα με την περιοχή και την πορεία των γεωργικών εργασιών. Την μέρα αυτή σε πολλές περιοχές της Πατρίδας μας τηρείται το πανάρχαιο έθιμο με τα πολυσπόρια. Βράζουν σπόρους δημητριακών και οσπρίων, σιτάρι, κριθάρι, σίκαλη, καλαμπόκι, φασόλια, ρεβίθια, κουκιά, τα πηγαίνουν στην εκκλησία για να ευλογηθούν, και εν συνεχεία τα μοιράζουν στο εκκλησίασμα αλλά και στα μνήματα των νεκρών. Ένα μέρος επιστρέφεται στο σπίτι όπου τρώνε οι ίδιοι και δίνουν και στα ζώα, ιδιαίτερα τα βόδια που χρησιμοποιούνταν στο όργωμα. Το υπόλοιπο το ρίχνουν στο χωράφι για να «αναπαυθεί ο σπόρος». Σε άλλες περιοχές το προσφέρουν στις βρύσες, το ρίχνουν μέσα στο νερό και λένε: «Όπως τρέχει το νερό, έτσι να τρέχει και το βιός».
25 Νοεμβρίου: Της Αγίας Αικατερίνης. Η καλλονή μαθηματικός και φιλόσοφος, ταυτίζεται από πολλούς ιστορικά, με την ομότεχνή της Υπατία.
26 Νοεμβρίου: Του Αγίου Στυλιανού. Είναι ο «στύλος» και προστάτης της υγείας των νηπίων. Για αυτό και βαφτίζουν τα ασθενικά παιδιά με το όνομά του, «για να στυλωθούν».
Του Αγίου Γεωργίου του Χιοπολίτη. Μαρτύρησε από τους τούρκους, σε ηλικία 22 ετών, στις 26 Νοεμβρίου 1807.
30 Νοεμβρίου: Του Αγίου Ανδρέα. Είναι ο πολιούχος των Πατρών. Από την παρετυμολογία του ονόματος, αλλά και από τις παρατηρήσεις των χωρικών, λέγεται ότι «του Αγίου Ανδρέα, αντρειεύει το κρύο» αλλά και ότι «η νύχτα αντρειεύεται», δηλαδή μεγαλώνει.
Χαρακτηριστική είναι και η παροιμία
«- Βλάχε μου, πότε κρύωσες;
– Αυτού κοντά τ’ Αγι- Αντριώς, του γέρο- Νικολάου (6 Δεκεμβρίου)».
8 Νοεμβρίου: Σύναξη των Ταξιαρχών, επί κεφαλής των αγγελικών ταγμάτων, Μιχαήλ και Γαβριήλ. Υπάρχουν μυριάδες αγγέλων, οι οποίοι είναι προστάτες και φύλακες των ανθρώπων, αλλά τέσσερις αναφέρονται ονομαστικά, οι Μιχαήλ, Γαβριήλ, Ραφαήλ και Ουριήλ. Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ είναι ο Στρατηγός των Αγγελικών δυνάμεων, και αυτός που μεταφέρει τις ψυχές των νεκρών. Ο Αρχάγγελος Γαβριήλ αναγγέλλει την σύλληψη και παραστέκει την κυοφορία, και, ως γνωστόν είναι αυτός που ανήγγειλε στην Παναγία την έλευση του Θεανθρώπου. Ο αρχάγγελος Ραφαήλ είναι ένας εκ των επτά αγγέλων της Αποκαλύψεως, ο οποίος κρατώντας χρυσό θυμιατό προσφέρει στον θρόνο του Θεού τις προσευχές των πιστών. Ο αρχάγγελος Ουριήλ είναι αρχηγός αγγελικής παράταξης, λευκός σαν το χιόνι, ολοφώτεινος και σαγηνευτικός. Εποπτεύει με συμπόνοια την Φύση-και την φύση των ανθρώπων.
Σύμφωνα με τον πολιούχο των Αθηνών, Άγιο Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη, οι άγγελοι χωρίζονται σε τρεις τάξεις και εννέα τάγματα. Ιεραρχικά:
Σεραφείμ, Χερουβείμ, Θρόνοι
Κυριότητες, Εξουσίες, Δυνάμεις
Αρχές, Αρχάγγελοι, Άγγελοι
Επειδή οι άγγελοι πολεμούν και μάχονται τους κακούς δαίμονες, κατακτώντας τους αιθέρες, ο Αρχάγγελος Μιχαήλ είναι ο προστάτης της Ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας.
Οι Αρχάγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ είναι προστάτες Άγιοι της Μυτιλήνης, των Σερρών, του Αιτωλικού και του Κορυδαλλού Αττικής.
«Οι γριές νηστεύανε στη χάρη του Αρχαγγέλου Γαβριήλ για να τους πάρει εύκολα την ψυχή και να μην παιδεύονται, όταν ήταν να αποθάνουν». Το έθιμο λέει ότι την παραμονή της γιορτής δεν αφήνουν παπούτσια έξω από το σπίτι για να μην τα δει ο άγιος και θυμηθεί να «περάσει από το σπίτι τους».
Άδεια ήταν ακόμη η κουβέρτα κι ο καιρός είχε δροσίσει.
Η μέρα όμως προμηνούσε καλή.
Αηδημητριάτικο καλοκαίρι. Ο πιο καλός καιρός.
Και δροσιά κι ο ουρανός καθαρός κι οι νύχτες γλυκειές κι ήρεμες.»
(Κωστή Μπαστιά, Μηνάς ο Ρέμπελος-Κουρσάρος στο Αιγαίο, 1939)
«Καλοκαιράκι του Αγ. Δημητρίου» λέει ο λαός μας τις μέρες κοντά στην γιορτή του Αγίου Δημητρίου, που ο καιρός είναι σαν καλοκαιρινός. Αυτή η καλοκαιρία είναι αναγκαία για το όργωμα.
Σημάδι του, είναι τα χρυσάνθεμα που ο λαός μας τα καλεί κι αγιοδημητριάτικα.
Λέει μια παράδοση από την Κύπρο μας, πως ο Οκτώβριος περιπλανιόταν στην γη και μοιρολογούσε για τα χαμένα λουλούδια και για τα φύλλα των δέντρων που πέφτανε, για τις ζεστές ημέρες που έφευγαν και για τα σύννεφα που μαζεύονταν στον ουρανό. Τα χρυσάνθεμα τότε παρακάλεσαν τον Θεό να κάμει καλωσύνες και να τ’ αφήσει ν’ ανθίζουν. Τ’ άκουσε ο Θεός και τ’ άφησε κοντά του Οκτωβρίου κι από τότε στην Κύπρο τα λένε «Οκτωβρούδες».
Χρυσάνθεμα, τα Αγιοδημητριάτικα
Τα χρυσάνθεμα θέλουν πότισμα μια φορά την εβδομάδα, εκτός και κάνει πολλή ζέστη, οπότε ποτίζουμε 2 ή 3, όποτε το χώμα τους στεγνώνει. Όταν ανθίζουν, περιορίζουμε το πολύ νερό.
Όταν ξεραθούν, δεν σημαίνει ότι τα πετάμε! Τότε τα κλαδεύουμε. Καθαρίζουμε τα ξεραμένα φύλλα, κόβουμε τα λουλούδια λίγο κάτω από την κορυφή, καθαρίζουμε το χώμα και κρατάμε τα κλαράκια γύρω στους 10 πόντους ψηλά. Προσθέτουμε κοπριά και λίγο νερό μια φορά την εβδομάδα.
Πριν ανθίσουν, θέλουν πολύ ήλιο, ακόμα και το μεσημέρι. Όταν βγουν τα λουλούδια, τα πηγαίνουμε όπου πέφτει ο ήλιος λίγες ώρες το πρωί και δεν τα ξεραίνει. Για να τα πολλαπλασιάσουμε, μόλις φθάσουν τα 10 εκ., κόβουμε μερικά κλαδάκια, τα βάζουμε σε γλάστρες με λίγη κοπριά και ποτίζουμε σποραδικά.
O Άγιος Δημήτριος και η εκκλησία του στην Θεσσαλονίκη
Ο άγιος Δημήτριος γεννήθηκε το 280 στην Θεσσαλονίκη. Έζησε επί αυτοκράτορα Ρώμης Μαξιμιανού (286-304). Σε νεαρή ηλικία διορίστηκε στρατηγός των Ρωμαϊκών στρατευμάτων της Θεσσαλίας και ανθύπατος της επαρχίας της Ελλάδος. Ήταν Χριστιανός και δίδασκε την πίστη του και στους γύρω του. Κάποιοι που τον φθονούσαν, τον κατήγγειλαν στον αυτοκράτορα, και ο Δημήτριος φυλακίστηκε στα υπόγεια ενός λουτρού. Στην φυλακή, ο Δημήτριος ενθάρρυνε τον φίλο και μαθητή του Νέστωρα να μονομαχήσει με τον παλαιστή Λυαίο, και του υποσχέθηκε πως θα προσεύχεται γι’ αυτόν. Ο μικρόσωμος Νέστωρας πράγματι νίκησε, όμως αυτό έγινε αφορμή να θανατωθούν και ο Νέστωρας και ο Δημήτριος τον οποίο θανάτωσαν χτυπώντας τον με λόγχες του. Οι Χριστιανοί ενταφίασαν ευλαβικά το σώμα του μάρτυρος, κι από τον τάφο του άρχισε ν’ αναβλύζει μύρο, γι’ αυτό ονομάστηκε Μυροβλύτης. Η μνήμη του, ταιριαστά με το όνομά του, που παραπέμπει στην αρχέγονη Δήμητρα και την καλλιέργεια και την αναγέννηση της γης, την εποχή του οργώματος και της σποράς, κυριολεκτικά αλλά και μεταφορικά-πνευματικά, τιμάται στις 26 Οκτωβρίου. Μια μέρα μετά, στις 27, τιμάται ο Άγιος Νέστωρ.
Αθλητής ευσεβείας ακαταγώνιστος, ως κοινωνός και συνήθης του Δημητρίου οφθείς, ηγωνίσω ανδρικώς Νέστωρ μακάριε, τη θεϊκή γαρ αρωγή, τον Λυαίον καθελών, ως άμωμον ιερείον, σφαγιασθείς προσηνέχθης, τω Αθλοθέτη και Θεώ ημών.
Στον τόπο του μαρτυρίου του Αγίου Δημητρίου, μετά το 313 ιδρύθηκε προσευχητάριο. Το 413 ο έπαρχος Ιλλυρικού Λεόντιος ίδρυσε στον ίδιο χώρο μία τρίκλιτη βασιλική κάτω από το ιερό βήμα της οποίας διατήρησε τμήμα των θερμών όπου μαρτύρησε ο Άγιος Δημήτριος. Η εκκλησία αυτή κάηκε τον 7ο αιώνα. Στην θέση της, ο επίσκοπος Ιωάννης, με οικονομική ενίσχυση των πολιτών έχτισε μια μεγαλύτερη πεντάκλιτη βασιλική ελληνιστικού τύπου, που αποτελούσε κατά τους Βυζαντινούς χρόνους το κέντρο λατρείας του Αγίου. Κατά την τουρκοκρατία έγινε τζαμί, και η λατρεία του Αγίου μεταφέρθηκε από τους Χριστιανούς στην παραλία της πόλης, σε ξύλινη βασιλική. Με την απελευθέρωση της πόλεως, ανήμερα της γιορτής του Αγίου, το 1912, μετά από 500 χρόνια σκλαβιάς, η εκκλησία αποδόθηκε και πάλι στους Έλληνες. Η εκκλησία κάηκε τον Αύγουστο του 1917 στην μεγάλη πυρκαγιά που κατέστρεψε μεγάλο μέρος της πόλης, και αναστηλώθηκε με τις μεθοδικές προσπάθειες του αρχιτέκτονα Αριστοτέλη Ζάχου, παραδόθηκε δε στους πιστούς ανήμερα της γιορτής του Αγίου στις 26 Οκτωβρίου 1949. Παρά τις καταστροφές, η εκκλησία διαθέτει εμφανή πολλά ιδιαίτερα και σπάνια χαρακτηριστικά, πλούσιο ζωγραφικό διάκοσμο, ψηφιδωτά του 5ου και 9ου αιώνα και κίονες με περίτεχνα θεοδοσιανά κιονόκρανα τα οποία προέρχονται από παλαιότερα ρωμαϊκά κτίσματα και από την βασιλική του 5ου αιώνα.
Το 1978, τα λείψανα του Αγίου που είχαν αφαιρέσει οι Νορμανδοί το 1185, επέστρεψαν από το Αββαείο του Αγίου Λαυρεντίου στο Κάμπο της Ιταλίας και τοποθετήθηκαν σε αργυρή λάρνακα όπου φυλάσσονται ως σήμερα. Το 1988 ο ναός ανακηρύχθηκε Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς από την UNESCO.
Τοις τωv ιαμάτωv σου ρείθροις Δημήτριε, τηv Εκκλησίαν Θεός επορφύρωσεv, ο δους σοι το κράτος αήττητοv, και περιέπωv την πόλιv σου άτρωτοvαυτής γαρ υπάρχεις το στήριγμα.
*Με ιδιαίτερη λαμπρότητα τιμάται ο Άγιος Δημήτριος και στις ακόλουθες περιοχές της πατρίδας μας: Ελασσόνα, Λαγκαδάς, Ναύπακτος, Σιάτιστα, Μικρός Βάλτος Κορίνθου, Άγιος Δημήτριος Αττικής, Αυλώνας Αττικής, Χρυσούπολη, Αλμυρός, Κολινδρός, Πετρούπολη, Κερατέα.
